شرکت در تجمعات جرم نیست

حسن یونسی - وکیل دادگستری
بررسی حقوقی شرکت در تجمعات مسالمت‏آمیز
در جریان دادگاههای سیاسی اخیر هم در کیفرخواست و هم از زبان برخی افراد شنیدیم که یکی از اتهامات وارده "شرکت در تجمعات غیر قانونی" است پس از طرح این اتهامات بود که برای بسیاری از افراد این سوال مطرح شد که حکم حقوقی شرکت در این تجمعات چیست؟
فارغ از تفسیر و تعبیر از اصل ۲۷ قانون اساسی که به نظر بسیاری از اساتید علم حقوق اطلاق این اصل به معنی آزادی تجمعات و راهپیمایی ها به شرط عدم حمل اسلحه و عدم اخلال به مبانی اسلام است. برخی معتقدند بر اساس قانون فعالیت احزاب مصوب ۷/۶/۱۳۶۰ احزاب حق برگزاری تجمع بدون صدور مجوز از وزارت کشور ندارند اگرچه برخی از صاحبنظران برداشتهای دیگری از قانون مذکور دارند. در هر صورت آنچه که در این نوشته کوتاه مد نظر است اینکه بر فرض لزوم اخذ مجوز برای تجمعات از سوی احزاب آیا در صورتیکه چنین مجوزی صادر نشده باشد شرکت افراد در تجمعات مردمی جرم است یا خیر؟

بر اساس ماده ۲ قانون مجازات اسلامی جرم چیزی است که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد. این اصل که به اصل قانونی بودن جرم و مجازات شهرت یافته است اساسی ترین اصل در حقوق جزا تلقی می شود. بررسی کیفرخواست ها در دادگاههای اخیر نشان می دهد مستند دادستان برای اتهام شرکت در تجمعات غیر قانونی ماده ۶۱۸ قانون مجازات اسلامی است که مقرر می دارد : هر کس با هیاهو و جنجال یا حرکات غیر متعارف یا تعرض به افراد موجب اخلال نظم و آسایش و آرامش عمومی گردد یا مردم را از کسب و کار بازدارد به حبس از سه ماه تا یک سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
همانطور که واضح است در این ماده هیچ اشاره ای به تجمع غیر قانونی نشده است و فارغ از این ماده نیز در هیچکدام از مواد قانون مجازات اسلامی جرمی تحت عنوان تجمع غیر قانونی وجود ندارد و در هیچ قانونی برای صرف تجمع بدون مجوز مجازاتی تعیین نشده است. ماده ۶۱۸ نیز اشاره به جرم اخلال در نظم عمومی از طریق هیاهو و جنجال دارد که مطلقا ارتباطی با راهپیمایی و تجمعات ندارد.
اگرچه ممکن است در برخی تجمعات چنین جرمی اتفاق افتد اما ارتباطی با تجمع بدون مجوز ندارد و می بایست تحت عنوان خاص خود تعقیب گردد. به عنوان مثال تجمع عده ای از مردم در یک پارک بدون هیاهو و بدون مزاحمت برای کسب و کار دیگران حتی در صورت عدم صدور مجوز نمی تواند مشمول ماده ۶۱۸ شده تحت عنوان تجمع غیر قانونی تحت تعقیب قرار گیرد.
بر این اساس با توجه به اینکه در قانون مجازات اسلامی برای تجمع بدون مجوز مجازاتی تعیین نشده است به نظر نمی رسد بتوانیم صرف شرکت در تجمعات را بدون ارتکاب رفتارهای مجرمانه مصرح در قانون جرم تلقی نماییم.